Gıda Katkı Maddeleri Hangi Amaçla Hangi Gıdalarda Bulunabilir ?
Gıda katkı maddeleri, modern gıda üretiminde yaygın olarak kullanılan ve gıdaların raf ömrünü uzatmak, tat ve görünümünü iyileştirmek gibi çeşitli amaçlar için eklenen maddelerdir. Ancak, bu maddelerin insan sağlığı üzerindeki etkileri, tüketiciler ve sağlık profesyonelleri arasında önemli bir konu olmaya devam etmektedir.
Gıda katkı maddelerinin sağlığa etkileri, kullanılan madde türüne, miktarına ve bireyin genel sağlık durumuna göre değişebilir. Bazı katkı maddeleri, alerjik reaksiyonlara veya astım gibi belirli sağlık sorunlarına neden olabilirken, diğerleri genel olarak güvenli kabul edilmektedir. Örneğin, Birleşik Devletler Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) ve Avrupa Birliği (AB), gıda katkı maddelerinin kullanımını düzenleyen ve onaylayan kuruluşlardır ve bu maddelerin güvenliğini değerlendirmek için kapsamlı testler yapmaktadırlar.
Gıda katkı maddeleri, doğal kaynaklardan elde edilebileceği gibi, sentetik yollarla da üretilebilir. Bu katkı maddlerinin bir kısmı bağırsak florasını etkileyerek histamin intoleransı, alerji ,kanser, hiperaktivite ve öğrenme güçlüğü problemlerini yol açabilir.
Paketli gıdaları tüketirken etiket okuma alışkanlığı edinmek olumsuz etkilere sebeb olan katkı maddelerinin tüketiminin azaltılması için iyi bir yoldur.
Gıda Katkı Maddelerinin Bedenimiz Üzerindeki Etkileri
En çok karşılaştığımız katkı maddeleri gıda boyalarıdır. Boyalar bağırsak florasına zarar vererek bağışıklık hücrelerini (Mast hücreleri) aktifleştirerek histamin salınımına yol açabilir. Histamin bir aminoasittir. Vücudumuza giren patojenleri uzaklaştırmakla görevlidir. fakat gereğinden fazla salgılanması kaşıntılara, kızarıklıklara, deri döküntülerine, sindirim sistemi hastalıklarına, nefes darlığına, geniz ve burun akıntısı gibi istemediğimiz bulgulara sebeb olur.
Gıda atkı Maddeleri ve Kullanım Alanları
Tartrazin (E102), Besinlere sarı ve portakal renginin verilmesinde kullanılır. Şekerlemeler, gazlı içecekler, hazır pudingler, patates ve mısır cipsleri, gevrekleri, kek karışımları, gıda süsleri, enerji ve sporcu içecekleri, hazır çorbalar, hardal sakızlar, reçeller, noodle ,bazı turşular, limon aromalı gıdalarda bulunabilir.
Ürtiker ,kontakt dermatit, alerjik döküntüler, anjioödem, astım bulgularında kötüleşmeye sebeb olabilir.
Allura red (E129), ürünlere kırmızı rengini veririm. Petrol /kömür/zift kaynaklı olabilir. Mısır gevrekleri, içecekler, jöleler, ketçap, hazır pudingler, yoğurtlar, süt ürünleri, renkli buzlar, pasta süsleri, baharatlar, salata sosları, hazır yemekler, işlenmiş unlu mamuller ve şekerlerde bulunabilir.
Kozmatik ve ilaç sanayinde de kullanılır.
Ürtiker, alerji, astım bulgularında artışa neden olabilir. Ayrıca dikkat dağınıklığı, hiperaktivite ve öğrenme güçlüğü yapabilir.
Karmaosisin (Azorubin )(E122) işlenmiş gıdalara kırmızı -bordo rengini vermek için kullanılır. Pek çok ülkede yasaklamıştır. Içecekler, peynirler, kuru meyveler ve hazır kokteyllerde kullanılabilir. Yapılan hayvan çalışmalarında karaciğer ve böbrek hücrelerine zarar verdiği gösterilmiştir.
Karmin (E120) koşnil böceğinden elde edilen bu boya sosis ,burger, içecekler, meyveli yoğurt ve kozmetikte kullanılabilmekte.
Atopik egzama, alerji ,astım ve anafilaksiye neden olabilir.
Gün batımı sarısı (E110) sarı rengi veren bu madde mısır gevrekleri,ilaçlar, jöle, şeker, sosis, ve kozmetik ürünlerde bulunabilir.
Anafilaksiye giden allerjik reaksiyonlara sebeb olabilir.
Annatto (E160b) tropikal achiote ağcından elde edilen sarı-turuncu boyadır. Mısır gevrekleri,peynirler, içecekler ve cipslerde bulunabilir.
Ürtiker, anjiyoödem, alerji ve anafilksiye eden olabilir.
Titanyum dioksit (E171) beyazlatıcı veya parlaklık artırıcı olarak 900 den fazla besinde kullanılabilmektedir.
Bağırsağımızda bulunan yararlı bakterilerden lactobacillius sayısının ve kısa zincirli yağ asitlerinin sentezinin(KZYA) azalmasına sebeb olabilir. Bağırsak hücrelerinin yüzeyini adeta bir yorgan gibi örten mukus yapısının üzerinde birikebilir ve bağırsak hücrelerinin içine girebilir ve villaslara zarar verebilir, bağışıklık sisteminin çalışmasınız düzenleyen T hücrelerin sayısının azalmasına sebeb olabilir. Bağırsak yapısında oluşabilecek bu değişiklikler histamin sentezinin artışına sebeb olur, oksidatif stres artar. Yapılan çalışmalarda Eflamatuvar bağırsak hastalıklarda yüksek doz titanyum dioksit rastlanmıştır.
Kahve beyazlatıcılar, süt tozu, şekerler, sakızlar pasta süslemeri, bitkisel sütler, takviyeler, güneş kremleri, diş macunlarında bulunabilmektedir.
Mikrobiyal transglutaminaz
Mikrobiyal transglutaminaz (MT) gıda endüstrisinde besin kalitesi ,sıcak-soğuğa dayanıklılık, jelleşme, emülsifiakasyon ve su tutulma miktarını artırmak ve raf ömrünü uzatmak için kullanılan bir katkı maddesidir.proteinin yapı taşlarını bir araya getirerek protein kompleksleri oluşturur, bütünlük verir, fermente gıdaların fermantasyon sırasında bozulmamalarını sağlar. Glutensiz ürünlere hamursuluk/ elastikiyet vermek için kullanılır. Şarküteri ve işlenmiş et (salam, sucuk ,sosis, beykın, jambon, pastırma, hamburger, tavuk nugget, balık nugget, balık fileto, et/tavuk döner ), kazein içeren ürünler, krema, peynir, işlenmiş deniz ürünleri (surimi), paketlenmiş unlu mamüller, glutensiz (gluten-free) ürünler, topu ve protein tozları yapımında kullanılırlar. İçerik bolumunda yazmayabilir.
Mikrobiyal transglutaminaz tarafından senzetelenen diğer bakterilere karşı üstünlük kurup hayatta kalmak için kullanılan bir enzimdir. Mikrobiyal transglutaminaz enzimini yaralı bakteriler tarafından daha az üretilirken patojen bakteriler tarafından daha fazla üretilmekte özelliklede kadıda mayası tarafından. Bağırsak mayaları çeperlerinde bu molekülleri yapı taşı olarak kullanıp bağırsak içi maya miktarını artırabilirler.
Mikrobiyal transglutaminaz besinlerle alınan glutenin içinde bulunan gliadin peptidiyle etkileşir, aynı zamanda mt bağrsak ceplerini aşan gliadin miktarını artırır. (allerjik reaksiyon oluşunu tetikler bu durum). Mikrobiyal transglutaminaz ve gliadin birleşimi bağışıklık sisteminin daha yoğun tepkisine sebeb olur. Bu durum çölyak hastalığının oluşumuna neden olan faktörlerden biri olarak belirtilmektedir.
Mikrobiyal transglutaminaz bağışıklı sistemin bakterileri direk olarak öldürme özelliğini azaltıp zararlı bakterilerinin artışına sebeb olabilirler. Bu enzim ayrıca mukus eritici özelliği sebebiyle bağırsak hücrelerini koruyan müsin tabakasına zarar verebilir.
Emilgatörler
Surfaktanlar : vücudumuzda doğal olarak da bulunurlar akciğerlerimizde akciğer kapasitesini artırırken sindidirm sistemimizde safra tuzları sayesinde yağların sindirimini sağlarlar.
Aynı zamanda deterjan , sabunlar, çamaşır suları, müsiller, dışa macunu, şampuan köpüklü pudingler, kremalar, marshmallowlar da bulunabilir.
Deterjanlara uzun maruziyet sonucunda cildin yağ tabakasına zarar vererek kuruluk kaşıntıya sebeb olabilirler.
Surfaktanlar bağırsak yüzeyindeki müsin tabakasına temas ettiğinde bu tabakayı çözer ve bağırsak yüzeyleri örtüsüz kalır. Bu durum bağırsak geçirgenliğinin artmasına bağırsak yüzeyinin bakteriler tarafından zarar verilmesini kolaylaştırır. Kısa zincirli yağ asitlerinin üretimi azalır ve bağırsak hücrelerinin enerji ihtiyaçlarının karşılanması engelenmiş olur.
Karboksimetil selüloz ve polisorbat-80 : İşlenmiş etler soslar, endüstriyel hamur işleri, yapay etler, çikolata, sıcak çikolata, dondurma, krema, ve margarinde bulunabilir. Işlenmiş gıdaların raf ömürlerini uzatmak , bozulmalarını önlemek ve lezzetlerini artırmak için kullanılırlar.
Bu maddelerde bağırsağa değişmemiş olarak ulaşır ve mukus yapısını inceltir ve bağırsak epiteline zarar verebilir. SİBO, İBS, gaz ve şişkinlik gibi birçok bağırsak hastalığının ortaya çıkmasını tetikleyebilir.
Yapay tatlandırıcılar
İşlenmiş gıdaları, içecekleri, sakızları ve ilaçları tatlandırmak veya kalori değerlerini düşürmek için kullanılırlar.
Sukroloz mide boşalım hızının yavşlamasına erken tokluk ve hazımsızlığa sebeb olabilir. Ayrıca bağırsakta patojen (kötü) bakterilerin üremesini artırabilir. İBS bulgularını artırabilir.
Sakarin bağırsak müsin tabakasında incemeye sebeb olabilir ve bağırsak hücrelerinin kötü bakaterler tarafından hasar görmesine sebeb olabilir.
Tatlandırıcılar insülin direncinde artışa ,iştah artışına, göbek çevresinde yağlanmaya neden olabilir.
Aspartam migren ağrılarını tetikleyebilir.
Bu liste uzayıp gitmekte… tüm hepsinin ortak noktasına bakarsak allerjiler, gıda intoleransları, cilt ve bağırsak hastalıklarını tetiklediklerini görmekteyiz. Günümüzde bu hastalıkların artışının bir nedeni olarak da gıda katkı maddeleri gösterilmekte. Kendimizi ve sevdiklerimizi korumak için mümkün olduğunca paketli ve işlenmiş gıdalardan uzak durmak, gerekli durumlarda da etiket okumayı ihmal etmemek gerekiyor.